Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, realizowany przez polsko-peruwiański zespół badawczy, jest pionierskim i kompleksowym przedsięwzięciem mającym na celu odkrycie historii tego regionu. Celem projektu jest rozpoznanie i wszechstronna analiza osadnictwa prekolumbijskiego w dorzeczu Atico, leżącym na północnym skraju obszaru peruwiańskiego wybrzeża określanego jako Costa Extremo Sur.

To właśnie tutaj, na styku gór i pustyń, krzyżowały się wpływy kultur Paracas i Nasca z północy oraz społeczności z najbardziej południowych dolin wybrzeża Peru. Pomimo tak szczególnego położenia dorzecze Atico pozostaje niemal nieznane archeologom – w dokumentacji Ministerstwa Kultury Peru znaleźć można jedynie nieliczne wzmianki o stanowiskach z malarstwem naskalnym w górach, fragmentach dróg inkaskich oraz śmietniskach muszlowych społeczności zbieracko-rybackich na wybrzeżu.

Dopiero w latach 2017 i 2019 polsko-peruwiańska ekspedycja archeologiczna przeprowadziła pierwsze rozpoznanie potencjału badawczego doliny. Odkryto wówczas jaskinie z malowidłami i ślady najdawniejszego osadnictwa zbieracko-łowieckiego, a także liczne stanowiska dowodzące ciągłości zasiedlenia tego obszaru od okresu kultur formatywnych po ekspansję imperium Wari. Na jednym z ważniejszych stanowisk, El Curaca, uwagę badaczy zwróciła ceramika wykazująca podobieństwa do materiałów formatywnych z dolin Tambo i Quilca, a także artefakty związane z dotąd niezidentyfikowaną kulturą okresu Late Intermediate Period.

Projekt ma interdyscyplinarny charakter – oprócz archeologów uczestniczą w nim specjaliści z zakresu geografii osadnictwa, botaniki (palinologii), nauk fizykochemicznych oraz analiz izotopowych i aDNA. W toku badań zostaną przeanalizowane zmiany osadniczo-kulturowe w aspekcie czasowo-przestrzennym, a także wpływ oddziaływań zewnętrznych – migracji i kontaktów międzykulturowych – na kształtowanie się lokalnego krajobrazu kulturowego. Szczególną innowacją będzie stworzenie pierwszej szczegółowej mapy osadnictwa prekolumbijskiego regionu w oparciu o systemy informacji przestrzennej (GIS).

Na potrzeby analiz zostaną wykorzystane także wyniki badań genetycznych (aDNA), pozwalające określić pokrewieństwo populacji związanych z poszczególnymi kulturami archeologicznymi. Kontekst porównawczy zapewnią już przygotowywane do opracowania w laboratoriach Uniwersytetu w Poznaniu wyniki analiz 147 próbek z dorzeczy Tambo i Acari.

Uzyskane rezultaty przyczynią się nie tylko do lepszego zrozumienia rozwoju społeczności prekolumbijskich z dorzecza Atico na tle uwarunkowań środowiskowych, ale też staną się cennym wkładem do dyskusji o relacjach człowiek–środowisko, roli migracji oraz znaczeniu interakcji kulturowej w formowaniu się dawnych społeczności południowego Peru.